Endometriose

Op uw baarmoederwand zit slijmvlies. Dit slijmvlies groeit elke maand en gaat uw lichaam uit als u ongesteld wordt. Bij endometriose zit er weefsel dat daarop lijkt ook buiten de baarmoeder, in uw buik. Het zit bijvoorbeeld op uw eierstokken, baarmoeder, buikvlies, blaas of darmen.

Endometriose komt vooral voor bij vrouwen van 20 tot 55 jaar. Artsen denken dat maximaal 10 van deze 100 vrouwen het heeft. Niet alle vrouwen met endometriose hebben klachten. Soms komt het ook voor bij tieners of bij vrouwen na de overgang.

Hoe endometriose ontstaat, weten we niet. We weten wel hoe de klachten kunnen ontstaan.

Het slijmvlies in uw baarmoeder wordt elke maand dikker. Dat is om de baarmoeder klaar te maken voor een zwangerschap. Als u niet zwanger wordt, dan laat het slijmvlies los en gaat het bloeden. Het bloed komt met wat slijm naar buiten via uw vagina. Dan bent u ongesteld.

De stukjes slijmvlies buiten de baarmoeder doen ongeveer hetzelfde:

• Ze worden elke maand eerst dikker en gaan dan bloeden.
• Het bloed kan niet naar buiten en kan op verschillende plekken rondom uw baarmoeder komen.
• Uw lichaam probeert dit op te ruimen. Dit geeft ontstekingen. Dit kan veel pijn geven. Het kan ook zorgen dat er littekens ontstaan. Of dat uw organen of delen daarvan ‘aan elkaar plakken’ (dit heet verkleven). Bijvoorbeeld bij uw eierstokken, darmen of blaas.

In sommige families komt endometriose vaker voor. Dat kan met erfelijke aanleg te maken hebben.

Klachten kunnen zijn:

• heftige pijn onder in de buik als u ongesteld bent
   - u kunt de pijn ook voelen in uw hele buik
  - u kunt de pijn ook voelen in uw rug of benen
  -  sommige vrouwen hebben altijd pijn, niet alleen als ze ongesteld zijn
• pijn tijdens vrijen
• darmkrampen of pijn bij poepen
• diarree of juist niet goed kunnen poepen
• branderig gevoel tijdens plassen
• schouderpijn
• moe zijn
• zwanger worden lukt niet.

Bij tieners zijn de klachten meestal:

• heftige buikpijn
• misselijk zijn
• erge aanvallen van hoofdpijn (migraine).

De klachten kunnen de ene keer erger zijn dan de andere keer. Sommige vrouwen hebben zo veel pijn dat ze hun gewone activiteiten niet meer kunnen doen, zoals werken of leuke dingen doen. Andere vrouwen hebben weinig of geen klachten.

Het komt voor dat de diagnose endometriose al op jonge leeftijd wordt gesteld. Soms wordt diagnose pas gesteld als het niet lukt om zwanger te worden. Het vroeg ontdekken van endometriose, geeft de beste kans om vruchtbaar te blijven en het voorkomt operaties.

De volgende onderzoeken kunnen worden gedaan. Hierbij wordt gekeken of u mogelijk endometriose heeft en hoe ernstig de endometriose is.

Speculum onderzoek
De arts kijkt met een spreider (ook wel eendenbek of speculum genoemd) of zij endometrioseplekjes rondom de ingang van de baarmoeder ziet.

Inwendig onderzoek
Bij inwendig onderzoek voelt de arts of er pijnlijke plekken of bultjes aanwezig zijn in de vagina. Dit wordt gedaan door 2 vingers voorzichtig in de vagina in te brengen. Soms wordt gelijktijdig een vinger in de vagina én de anus ingebracht. Dit wordt gedaan, omdat endometriose kan voorkomen in de darmwand (tussen de schede en endeldarm). De arts weet dat dit vervelend is en zal dan ook zo voorzichtig mogelijk zijn.

Laboratoriumonderzoek
De arts kan een bloedonderzoek en een urineonderzoek aanraden om andere ziekten uit te sluiten. Echoscopie Een ander veel voorkomend onderzoek is een vaginale echoscopie. De arts kijkt met een inwendige echo (via de vagina) naar de baarmoeder, de eierstokken, de blaas en de dikke darm. Dit is een doorgaans pijnloos onderzoek.

MRI
Als de arts twijfelt over betrokkenheid van de blaas en/of darm, kan zij een MRI laten maken. Een MRI is een onderzoek om binnenin het lichaam te kijken. U ligt stil op een soort tafel die in een lange smalle tunnel schuift. Een MRI is niet schadelijk.

Vertel het uw arts als:

• u een pacemaker of ander implantaat heeft
• u overgevoelig bent voor contrastmiddel
• uw nieren niet goed werken
• u (misschien) zwanger bent
• u bang bent in kleine ruimtes.

Kijkoperatie (laparoscopie)
Een kijkoperatie om zeker te weten dat u endometriose heeft, is meestal niet nodig. Het is goed om te weten dat u ook zonder kijkoperatie een behandeling kunt krijgen.

Als u veel pijn heeft van endometriose, dan kunt u kiezen voor een behandeling. U bespreekt met uw arts wat de voordelen en nadelen zijn van de behandelingen.
Sommige behandelingen kunnen vervelende bijwerkingen of risico’s hebben. Maar misschien vindt u dat niet zo erg, omdat uw klachten nu nog veel erger zijn.

Vaak geeft uw huisarts u advies om eerst pijnstillers of een medicijn met hormonen te proberen. Deze hebben meestal weinig bijwerkingen.

Als dit niet genoeg helpt, dan stuurt uw huisarts u door naar een arts in het ziekenhuis (gynaecoloog). Die kan u verder onderzoeken en samen met u bekijken welke behandeling bij u past. Bijvoorbeeld een pijnbehandeling, andere hormonen of een operatie. Deze behandelingen hebben vaak meer bijwerkingen. Bij deze behandelingen wordt u vaak ook geholpen door andere specialisten in het ziekenhuis.

Denk goed na over de behandelingen. Praat erover met uw arts. Maar bijvoorbeeld ook met uw partner of een goede vriend(in).

Bij de meeste vrouwen zijn de klachten bijna helemaal weg na de overgang. Komt u bijna in de overgang? Dan kunt u erover nadenken om hierop te wachten voordat u kiest voor een behandeling.

Pijnstillers
De arts bespreekt eerst met u of u al pijnstillers heeft geprobeerd en of dat hielp. Bijvoorbeeld ibuprofen of naproxen (NSAID’s) of paracetamol. Uw arts kan voorstellen dat u een tijdje een andere pijnstiller probeert.

Let op: pijnstillers zoals ibuprofen en naproxen kunnen vervelende bijwerkingen hebben.

Hormonen
Als pijnstillers niet genoeg helpen, dan bespreekt de arts met u of u hormonen wilt proberen. Het zijn hormonen die uw lichaam zelf ook maakt. De hormonen zorgen ervoor dat er minder slijmvlies groeit in uw baarmoeder. En dus ook minder op andere plekken in uw buik.

Voorbehoedmiddel met hormonen

• Zoals de pil, de hormoonring of de hormoonpleister.
• Ze hebben meestal weinig bijwerkingen.
• Deze medicijnen kunnen soms wel zorgen voor onregelmatig ongesteld zijn, vooral in de eerste 3 maanden.
• Ook kunt u zich vaker somber of boos voelen.
• Als u de pil gaat gebruiken, dan kunt u hem vaak doorslikken zonder stopweek . Bespreek dit met uw arts.

Progestageen

• Bijvoorbeeld lynestrenol. Het is er als pil, prik en hormoonspiraaltje.
• Sommige van deze medicijnen zijn ook een voorbehoedmiddel.
• Elk middel heeft andere bijwerkingen. De bijwerkingen kunnen ook verschillen per vrouw. 
• Voorbeelden zijn: hoofdpijn, puistjes, dikker worden, bloed verliezen en moe zijn.

Hormonen die via uw hersenen uw eierstokken kunnen uitschakelen

• Zoals gosereline, leuproreline, nafareline en triptoreline.
• U krijgt het als neus-spray of prik.
• Niet iedereen heeft bijwerkingen. Als u bijwerkingen heeft, dan lijken die vaak op de overgang, zoals:
  - warmte-aanvallen (opvliegers)
  - zweten in de nacht
  - droge vagina o pijn bij vrijen
  - vaker somber of boos zijn
  - pijn in uw gewrichten
• Vaak gebruikt u er nog andere hormonen bij (zoals de pil), om de bijwerkingen minder te maken.
• Als u het middel langer dan 6 maanden gebruikt, kunnen uw botten minder sterk worden (botontkalking). Vrouwen jonger dan 23 jaar krijgen dit middel meestal niet. Hun botten zijn nog niet op hun sterkst.
• Als u het middel lange tijd gebruikt, heeft u ook iets meer kans op harten vaatziekten, zoals een beroerte.
• Een arts in het ziekenhuis kan dit middel voorschrijven. Vaak kan uw huisarts u de prik geven. De neus-spray kunt u zelf gebruiken.

Endometriose gaat niet weg met hormonen. Ze zorgen dat de endometriose rustiger wordt en u minder klachten heeft. Als u stopt met hormonen, komen de klachten meestal weer terug.

Middelen met hormonen zijn niet geschikt als u zwanger wilt worden.

Andere keuzes
Sommige vrouwen proberen bijvoorbeeld een dieet, acupunctuur of vitaminepillen om beter om te gaan met de pijn. Voor de meeste van deze keuzes is geen bewijs dat het werkt. Het kan soms schade geven.

Gezond eten kan soms wel helpen om beter om te gaan met de klachten. Uw arts kan u advies geven of doorsturen naar een specialist in voeding (diëtist).
De endometriose-plekken gaan niet weg door gezond eten.

Als u nadenkt over bijvoorbeeld een dieet of acupunctuur, bespreek dit dan met uw huisarts of arts in het ziekenhuis. Hij of zij kan samen met u nadenken over wat bij u past en wat u veilig kunt proberen.

Is uw pijn heel heftig en helpen medicijnen niet? Dan kunt u kiezen voor een kijkoperatie. De arts haalt de endometriose-plekken dan weg. 
Als de arts ziet dat de endometriose diep in uw organen is gegroeid, dan stuurt hij of zij u soms door naar een gespecialiseerd ziekenhuis met een afdeling voor endometriose. Daar werken specialisten die u beter kunnen opereren.

Helpt een kijkoperatie goed?
Vrouwen zeggen dat zij in de jaren na de operatie minder pijn hebben. Soms een klein beetje minder pijn, soms bijvoorbeeld de helft minder. De pijn verdwijnt meestal niet helemaal na een operatie.

Bij 1 van de 3 vrouwen wordt de pijn weer erger in de jaren na de operatie. Dan is vaak weer een operatie mogelijk.

Hoe gaat een kijkoperatie?
U krijgt medicijnen die u in een diepe slaap brengen (dit heet narcose). De arts maakt dan een paar kleine sneetjes in uw buik. Door de sneetjes schuift de arts een kleine camera en gereedschap naar binnen. Hij of zij bekijkt uw organen door de camera en haalt met het gereedschap voorzichtig zo veel mogelijk endometriose-plekken weg.
Daarna worden de sneetjes weer dichtgemaakt. U gaat naar de uitslaapkamer tot u weer wakker bent. Meestal kunt u dezelfde dag naar huis.

Nadelen en risico’s van de kijkoperatie

• Het is niet zeker dat uw klachten minder worden.
• Als uw klachten minder worden, dan is er een kans dat uw klachten terugkomen.
• Misschien vindt de arts geen endometriose. Uw klachten komen dan door iets anders.

Een kijkoperatie gaat meestal goed. Soms moet de arts een grotere snee maken in uw buik. Bijvoorbeeld als u ernstige endometriose-plekken heeft of littekens in uw buik heeft van een eerdere buikoperatie. Het is dan geen kijkoperatie meer, maar een gewone buikoperatie.

Er is ook een kleine kans dat de arts andere organen raakt, zoals uw blaas of darm.

Ook geeft elke operatie een kleine kans op:

• een bloeding
• een ontsteking, bijvoorbeeld als er een bacterie in de buik terecht komt, een ontsteking van de wondjes of een longontsteking
• bloedpropjes in uw bloedvaten (trombose).
  

De meeste vrouwen kunnen met endometriose gewoon zwanger worden. Ongeveer 65 van de 100 vrouwen worden gewoon zwanger.

Endometriose kan de kans wel kleiner maken dat u zwanger wordt. Bijvoorbeeld bij ernstige endometriose of als de endometriose in de buurt van uw eierstokken of eileiders zit.

Uw arts kan u in sommige situaties aanraden om meteen te beginnen met een behandeling om zwanger te worden.

Tijdens en net na een zwangerschap hebben sommige vrouwen met endometriose minder klachten.
Bij de meeste vrouwen zijn de klachten bijna helemaal weg na de overgang.

Bij de meeste vrouwen die nog niet in de overgang zijn gaat de pijn nooit helemaal weg. Het is daarom belangrijk dat u leert omgaan met de pijn. Een behandeling bij een psycholoog of praktijkondersteuner kan soms helpen.

Meer informatie over endometriose, en contact met vrouwen die het ook hebben vindt u bij de Endometriose Stichting (www.endometriose.nl).

We vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd bent. Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen of opmerkingen? Aarzel dan niet om deze aan de polikliniek Gynaecologie te stellen. U bereikt de afdeling via telefoonnummer 088 – 066 1000. We zijn op werkdagen bereikbaar tussen 08.00 – 16.30 uur.

• Informatie over endometriose op www.degynaecoloog.nl.
• De Europese richtlijn voor gynaecologen : ESHRE Guideline endometriosis.